Prihrana pšenice i ostalih strnih žita, kao i svake godine godine izaziva određene nedoumice. Uobičajena su pitanja: kada, koliko i sa kojom vrstom đubriva prihraniti „gladne“ useve? Pre nego što odgovorimo na ova pitanja sumiraćemo dosadašnji tok vegetacije.
Zbog izuzetno velike suše, većina prolećnih useva završila je vegetaciju veoma rano u jesen 2022. Određene količine padavina krajem septembra, olakšale su obradu i pripremu zemljišta. Proizvođači koji su obavili setvu početkom optimalnog roka (I dekada oktobra), bili su izuzetno zadovoljni brzinom nicanja i ujednačenošću useva. Visoke dnevne temperature (>20°C), koje su pozitivno uticale na nicanje, uz tople vetrove, brzo su isušile relativno male zalihe vlage u zemljištu. To je uticalo da se setva sredinom i krajem oktobra, kao i u prvoj polovini novembra, odvija u izuzetno otežanim – sušnim uslovima, što je kasnije uticalo na sporo i neujednačeno nicanje. Neuobičajeno topla jesen uticala je na intenzivnu pojavu lisnih vašiju i cikada – prenosioci izuzetno destruktivnog virusnog oboljenja, patuljavosti ječma i pšenice. Pojedini proizvođači, na ranije zasejanim i već poodraslim usevima, primenili su hemijski tretman insekticidima. Koliko je tretman bio uspešan, videće se početkom prolećnog dela vegetacije.
Obilne padavine u drugoj polovini novembra, omogućile su ujednačavanje ranije posejanih, kao i nicanje useva iz kasnijih rokova setve. Povoljni vremenski uslovi omogućili su setvu i tokom decembra. Kada su svi očekivali pad temperature, pojavu snežnih padavina i prelazak strnih žita u fazu mirovanja, desilo se potpuno suprotno. Od polovine decembra 2022. godine, pa do polovine januara 2023. godine, dnevne temperature su skoro konstantno bile preko 15°C. Tek u drugoj polovini januara, temperature su počele da „padaju“ uz neznatne količine snega, da bi tek u prvoj dekadi februara zabeležili temperature koje su se spustile ispod -5°C.
Kako se to sve odrazilo na biljke, šta se dešavalo u zemljištu i šta se može očekivati u narednom periodu?
Kao što je pomenuto, umesto faze mirovanja, biljke su bile aktivne i trošile postojeće zalihe hraniva i raspoložive vode. To je uslovilo da su usevi iz prvih rokova setve prebujni (kraj bokorenja), a iz kasnijih rokova setve u optimalnoj fazi za ovaj vremenski period – sredina faze bokorenja. Kod pojedinih useva primećeno je intenzivno žućenje što može biti posledica inficiranosti virusom žute patuljavosti, nedostatka hraniva ili rezidualnog dejstva pesticida. Početkom godine, s obzirom na neuobičajeno visoke temperature, pojedini proizvođači su bili zabrinuli kako će strna žita proći stadijum jarovizacije. Naime, tokom ovog procesa neophodna je određena suma niskih temperaura koja omogućava prelazak iz vegetativne u generativnu fazu. S obzirom na niže temperature tokom noći i negativne tempertaure ovih dana, očekuje se prolazak ovog stadijuma bez većih problema.
Ukoliko se period niskih temperatura zadrži, bez pojave snežnog pokrivača, uz eventualne hladne vetrove, moguća su oštećenja, pre svega lisne masne. Kod dobro ukorenjnih useva, koji su posejani na optimalnu dubinu, čvor bokorenja se nalazi ispod površine zemljišta što obezbeđuje dobru zaštitu od nepovoljnog uticaja niskih temperatura.
Izuzetno niski prinosi prolećih useva, uslovili su slabije iznošenja hraniva sa predusevom. Imajući to u vidu, kao i visoku cenu đubriva, pojedini proizvođači, pred osnovnu obradu zemljišta, primenili su manje količine đubriva od optimalnih. Intenzivne padavine u novembru i visoke temperature vazduha u jesenje–zimskom periodu, pored pozitivnog uticaja na nicanje i porast useva, imale su i svoj negativni efekat na stanje vlage i sadržaj hraniva u zemljištu. Bez decembarskih i januarskih padavina, trenutne zalihe vlage su izuzetno male, a pored neplaniranog usvajanja hraniva tokom perioda mirovanja – koje je izostalo, došlo je i do pomeranja lakopristupačnog azota u dublje slojeve zemljišta (>60 cm).
Sve što smo do sada naveli, manje je ili više poznato i ne dešava se prvi put. Međutim, kombinacija svih faktora i njihova ekspresija nas iznova iznenađuje i postavlja pred izazov: kako u postojećim okolnostima omogućiti biljkama pravilan razvoj i ostvariti ekonomski isplativ prinos?
Prva agrotehnička operacija koja je već u toku – prihrana useva, od izuzetnog je značaja za dalji tok vegetacije. Usevi iz prvih rokova setve, pogotovo oni na predusevima koji značajno icrpljuju zemljište (suncokret i sl.) i koji pokazuju žućenje usled nedostatka hraniva, treba prvo prihraniti. Usevi koji su slabije razvijeni, sa slabijim korenovim sistemom, prihraniti kasnije, jer biljke nemaju kapacit da primenjena hraniva i usvoje.
Određivanje optimalnih količina N za prihranu moguće je jedino primenom hemijske analize zemljišta (N-min) i korišćenjem različitih testera (N Tester, Gren Seeker i sl). Za poljoprivredne proizvođače koji nisu u mogućnosti da izvrše analizu zemljišta, preporučuje se primena oko 50 kg N/ha u prvoj prihrani, pri čemu se eventualni nedostak hraniva, kasnije može nadoknaditi korektivnim prihranjivanjem. „Iskustvena“ primena đubriva u ovakvoj sezoni, može biti vrlo nepouzdana s obzirom na okolnosti u dosadašnjem toku vegetacije. Takođe, probna uzorkovanja su pokazala izrazito velika variranja u sadržaju i rasporedu lakopristupačnog azota, od parcele do parcele, što posebno upućuje na neophodnost primene azotnih đubriva na osnovu analiza zemljišta.
Na tržištu đubriva, situacija se stabilizovala, kako sa ponudom tako i sa cenom. Poljoprivredni proizvođači se u ovom periodu najčešće opredeljuju za primenu đubriva UREA (46% N), pre svega zbog cene po kg aktivne materije. Napominjemo da je za transformaciju N iz ovog đubriva u lakopristupačan oblik potrebno 3–5 nedelja, u zavisnosti od temperature i vlažnosti. Smrzavanje površinskog sloja zemljišta poslednjih dana, omogućilo je ulazak u parcele i primenu ovog đubriva. Nedostatak snežnog pokrivača i padavina uopšte, kao i niske temperature nepovoljno će uticati na razlaganje đubriva, a samim tim i na povećane gubitke koji mogu iznosisti i do 30%.
Pored đubriva UREA, poljoprivrednim proizvođačima su na rapolaganju i druge vrste đubriva koje su prikladnije za prihranu pšenice AN (34%N), SAN (33% N i 1% MgO), KAN (27%N i 8% Ca) i sve interesantniji UAN (28–32% N) – tečno đubrivo u kojem se azotno hranivo nalazi u amidnom (UREA) i amonijačno-nitratnom (AN) obliku. Kod većine ovih đubriva, oko 50% aktivne materije nalazi se u lakopristupačnom obliku, pa je prihranu moguće izvršiti i kasnije, kraj februara – početkom marta.
Treba naglasiti da su folijarna đubriva (Wuxal Microplant, Wuxal Grano, Wuxal Super i sl.), koja se inače koriste za korekciju i poboljšanje kondicije useva, odigrala veoma važnu ulogu u toku sušne 2022. godine. Ako tome dodamo i razne biostimulatore (sa aminokiselinama, hormonima rasta i sl.), pojavljuje se jedan novi segment aktivnih supstanci koji, u kombinaciji sa klasičnim đubrivima, može znatno unaprediti postojeću proizvodnju strnih žita.
Pored već dobro poznatih i široko raprostranjenih sorti pšenice LG Apilco i Alhambra, u ponudi kompanije Agrosava nalaze i dve poptuno nove, izuzetno perspetivne sorte ozime pšenice. QUATTRONA – srednje rana, visoko prinosna sorta, pogodna za mlinarsko pekarsku industriju i BISENIJA – srednje rana, visoko prinosna sorta bez osja, odličnih pekarsko–mlinskih osobina, registrovana kao sorta poboljšivač.
Dr Nikola Hristov
Naučno-stručni tim
Agrosava doo
